ဍဳင္ေႀတံလုီပၲန္ဍဳင္တဿိ

  ျမဟ္ျပာကတ္ေလာန္ ဍဳင္မန္ေႀတံ စပ္ကႝုဍဳင္မန္တုဲ ကေလင္ခ်ပ္အာ ေခတ္ေႀတံမၢး မိပ္ျမဟ္တိုန္ အပႜဲစိုတ္ရ။ ၐိုတ္ဗ႘ၿဇ႘ ၁၀၀၀ (BC-1000)ဂွ္ မန္တအ္ ပၲန္ဗဒွ္ကၜဳင္လဝ္ ဍဳင္သုဓမၼဝတ႘ အပႜဲပြ႘ပြဴဒုႝေကလာသ (မှံုဳအပႜဲခ႐ုိင္သဓုီလဿဳဟ္)။ ဗြဲႀကဵ ဍဳင္ဝြံ လုီတုဲ ၿပံင္ဆုဲပၲန္လဝ္ ဍဳင္သဓီု (သုဝဏၰဘုမၼိ) ပၜန္ (အပႜဲဍဳင္ပါဒ ပြိဳင္ဍဳင္က်ိဳက္တာန္

လဿဳဟ္) အပႜဲသကၠရာဇ္သာသနာၐိုတ္ ၁၆၀၀။ လက္ထက္သဿိင္မန္မႏုဟဝ္ သဿိင္ဗဿာအနဝ္ရထာ ကၜဳင္ဗတိုက္တုဲ ဍဳင္သုဝဏၰဘုံ လုီအာ။ အပႜဲသကၠရာဇ္သာသနာ ၁၁၁၆ ဂိတုမာ္မြဲေစြက္ဂွ္ သမလကုႝဝိမလ ပၲန္ဍဳင္ပထမ
ဟံသာဝတ႘။ ဍဳင္ဟံသာဝတ႘ဝြံ တန္တဵဂြံ ၄၇၁ သှာံတုဲ လုီအာ။ ဆဂး သဿိင္ဗညာဥဴ မဒွ္မအံက္ တၜညးရာဇာဓိရာဇ္ ဂွ္ ကေလင္ပၲန္နန္ အပႜဲဍဳင္ဟံသာဝတ႘ဂွ္ပၜန္တုဲ ဒုတိယဟံသာဝတ႘ မံက္ဂတဝ္ျပာကတ္ကၜဳင္ရ။ အပႜဲေအဒ႘ ၁၂၁၈ သဿိင္ဗညာဥဴဂွ္ လပၚမုတၲမေတအ္ေလဝ္ ပၲန္ဗဂုႝလဟုႝဍဳင္ ဂဇအ္ကၜဳင္နန္ကုီရ။ လက္ထက္သဿိင္ဗဿာဗေယအ္နံင္ဂွ္ မန္ပု႙က်အာပှာန္တုဲ ဍဳင္ဟံ
သာဝတ႘လုီအာပၜန္။ ဗြဲႀကဵ အပႜဲေအဒ႘ ၁၇၄၀ သဿိင္မန္ဗညာဒလ ပိုင္ၿပ႘တတိယဟံသာဝတ႘တုဲ ဆက္ပကင္ရင္ကၜဳင္ရ။ ဆဂး အပႜဲသကၠရာဇ္ ၁၁၁၉ဂွ္ က်အာပှာန္ဗဿာ အံင္ေဇယ်တုဲ ဍဳင္ဟံသာဝတ႘ဂွ္ လုီအာပၜန္ရ။

တင္ဂပ္ဝ္သမၲီ ။ ။ အခိင္မန္ရာမညေဒသပု႙ဏအ္ အုပ္ဓုပ္ပၠင္ရင္ဒဿံင္ ဍဳင္သဓုီ လၢဳင္ ဟံသာဝတ႘ကၜာတဲေတအ္ဂွ္ မန္မှံဳ ပႜဲလၸၚေဒသ (တၛဲဏအ္မေကာ္ဒဿံင္ ဍဳင္ေသံ /ဍဳင္ထာဲေလန္လဿဳဟ္) ဂွ္ေလဝ္ ပၲန္ကၜဳင္လဝ္ ဍဳင္မန္ ေကာ္ဂး ဒြါရဝတ႘။ အပႜဲေအဒ႘ ၁၀၂၂ ဂွ္ ဒြါရဝတ႘လုီတုဲ မန္တအ္ၿပံင္အာပၲန္ဍဳင္ဟရိ
ဘုၪၨရ။ အပႜဲ ၁၂၉၂ ဂွ္ ဍဳင္ဟရိဘုၪၨလုီအာရ။
       ဂကူမန္တအ္ဂွ္ ႏြံကၜဳင္ကုႝဍဳင္ခ်ိဳတ္တ္ပၜိဳတ္တ္သဿးဟြံက မပၲံကုႝ ပေရင္ပိုန္ျဒပ္၊ အေရဝ္၊ လိက္ပတ္၊ ေယန္သှာင္၊ ကြတ္ဇိုင္ကြတ္တဲ ကြတ္ပညာနာနာဇဿာပ္ပ္လပၚ ေဇှာ္ေမာဝ္ကၜဳင္။ ဍဳင္မန္ေလဝ္ မိပ္ၿဇိပ္ရာင္ဆာဲ ျမဟ္ျပာ
ကတ္ေကြဟ္ဟ္ေရာင္ဟုီဂွ္ အစာဝင္အပႜဲဍဳင္ မၛးဍဳင္ဂမၜိဳင္ သၸသမၲီလဝ္ နကုႝလိက္ကှပ္ ႏြံခ်ိဳတ္တ္ပၜိဳတ္တ္ရ။
ကေလင္ဗွ္သှာ ခ်ပ္အာပ႐ူဍဳင္ေႀတံဂမၜိဳင္ေတအ္မၢး ဒဒွ္ရေဇှာ္ေမာဝ္ျပာကတ္ကၜဳင္ဂွ္ ခ်ပ္ဂြံတုဲ မိပ္စိုတ္ကၜာရ၊ ကေလင္ရံင္ဘဝမန္ပု႙ပကတိလဿဳဟ္ပၜန္မၢး ဍဳင္လုီေကၜအ္ စိုပ္ဒဿံင္ဘဝဟြံဗၜးၐး ေထက္ကုႝဒးဂိုဟ္ ဍဳင္မန္ေႀတံတုဲေထက္ကုႝဒး႐ုန္ဂစာန္ေကြဟ္ဟ္ ညံင္ဂကူမန္ ဂြံဗၜးၐး။

မုဟိုတ္ဍဳင္မန္ဂြံလုီ
     မြဲအခိင္ေတအ္ ျမဟ္ျပာကတ္ေဇှာ္ေမာဝ္ကၜဳင္ဂလိုင္ဂွ္ဂွ္ မုဒွ္ဍဳင္မန္ပု႙ ဒးလုီအာေရာဂွ္ ဂပ္ဝ္ကုႝ ဒးလၛတ္သၜ႘ဂၜိပ္ၿဇိဳဟ္ဟ္နက္က္ရ။ တီဟိုတ္ဖုႝပေရင္ဒဒွ္မၢး ဂြံေဒၜာအ္ဗေတာန္ ဗြဲမဂၜိဳင္မာန္ေရာင္။
ဍဳင္သုဝဏၰဘုံ ဂြံဒတုံေစွ္ အပႜဲဍဳင္ဗကာံ ဂြံလုီလာ္အာ နကုႝဘဲပှာန္သဿိင္ဗဿာ
အနဝ္ရထာဂွ္ အပႜဲျပကိုဟ္လိက္တဿအ္ကလ်ာဏ႘ စဿတ္ဗ်ဥ္ (ဂ) ေစှာန္ထၞးလဝ္ ဟိုတ္ၐိုတ္ (၆)သာ္ဒွ္ကုီရ။ နိမိတ္ဍဳင္လုီ ထၞးပ်းဒဿံင္၊ ကုႝသမၲီဒဿံင္ ကုသဿိင္
မႏုဟဝ္ေကာန္ဍဳင္ကြာန္တအ္ဂွ္ မပၲံကမၜတ္ဒမၜမတာဗၲိဳက္ပၜံင္စဂၜိဳင္၊ ယဲကပ္
ကတုႝဒွ္တိုန္ ညံင္ရဵဂ်ိၿဇံဳ ယဲသရလာ္ဍာ္ေဇြာဝ္၊ ကတုႝဒွ္ေကှာဝ္ေကၜာဝ္ဗ်ႝဳ၊ ပှာန္ထပွ္ဍဳင္ ဇက္ကၜဳင္ဍႝဳဍိဳက္ (ၾကပ္ဗတိုက္ပၜံင္ေကတ္) ကၜဳင္ပလုီျဇဟတ္
သာသနာ၊ ခမ႘သင္တအ္ ရႏုက္ဗေပင္ပရိယတ္ ပဋိပတ္ေအာန္ေစွ္ (ထံက္ပင္ဟဿဲကွ္ေကဲေအဲျဇေစွ္) သဿိင္မႏုဟဝ္ စိုတ္ဓါတ္ယိုက္ဒိုက္ထံက္ပင္သာသနာဍိဳန္လ်ေစွ္အာ သၢးလဝ္ရ။ ဣဝြံ စပ္ကႝုဍဳင္သဓုီသုဝဏၰဘုံလုီတုဲ သၛ႘ဂၜိပ္လဝ္ ဟုီစမာန္ရ။ လတူဍဳင္မန္မြဲတုဲမြဲ လုီအာဂွ္ေလဝ္ တင္သၛ႘ဂၜိပ္နာနာ လညာတ္နာနာႏြံဂွ္ ဂပ္ဝ္ကုႝဗစာရဏာရ။ ဆဂး အစာဝင္ေခတ္တဿိ အစာ
သုေတသနေခတ္တဿိတအ္ ညာတ္ေကတ္ဂွ္ သေရာပ္မၢး ႏြံအတိုင္သဿဝ္ဝြံရ။
အပႜဲေတှာဝ္ဒေတာဝ္ဨကရာဇ္မြဲ ေတှာဝ္ဒေတာဝ္ ဒးလက္ထက္ဨကရာဇ္အေစာံဟြံမြဲ (ဝါ) အေစာံစရာဲေအာန္ေလာန္အာဟုီဂွ္ စပ္ကုႝပေရင္အုပ္ဓုပ္စ႘မာန္ ဍိဳန္လ်ယုတ္သဝ္ေဇှာ္ကုႝျဒဟတ္တုဲ ဍဳင္ဒးလုီသဿးဂၜိဳင္ သၢးရ။ အဓိပၸါယ္ဂွ္ အေခတ္ေတအ္ ဒွ္ေခတ္ပေဒသရာဇ္ ဨကရာဇ္မြဲတၜေဟင္ ႏြံအဝုႝသဗၺတုဲ လက္ထက္ဨကရာဇ္ အေစာံစရာဲဍိဳန္လ်၊ သတၲိဗ်တၲိေအာန္၊ ဂြံအဝုႝ(ဒွ္သဿိင္)ဂွ္ မပၲံပေရင္အုပ္ဓုပ္၊ ပေရင္ပှာန္၊ ပေရင္ပိုန္ျဒပ္နာနာတအ္ ဍိဳန္လ်လုီလာ္တုဲျဒဟတ္ေအာန္ယအ္ေစွ္ ဍဳင္ကြာန္ဟြံမိပ္ၿဇိပ္ ဟြံရာင္ဆာဲဒွ္တိုန္ရ။ ေခတ္ဝြံဂွ္ ဒွ္ေခတ္တၜတိပိုင္ဍာ္၊ ပိုန္နန္ဂမၜိဳင္ သၸေဇှာ္ကုႝျဒဟတ္ဒပ္ပှာန္ ျဒဟတ္လြဟ္
လက္နက္တုဲ သမၜဲတိရးဂၜးတိဗတိုက္သီဍဳင္နန္ လတူဍဳင္ ျဒဟတ္မေအာန္ယအ္ဍိဳန္လ်တအ္ရ။ ဟိုတ္ဂွ္ရ လက္ထက္ဨကရာဇ္ အေစာံစရာဲမဍိဳန္လ်ေလာန္မေအာန္ကုသတၲိဗ်တၲိဂွ္ ဒုင္ဗတိုက္ တာဒှာဘဲပှာန္ဍဳင္သအာင္
တှဟ္ဟ္ ဟြံမာန္တုဲ ဒးက်ပှာန္ ဍဳင္ဒးလုီကၜဳင္ရ။
သအာင္ႏူတင္မထၞးလဝ္လတူဂွ္တုဲ တင္တှဟ္ဟ္ေလဝ္ ႏြံဗြဲမဂၜိဳင္မာန္ေရာင္။ ဆဂး သေရာပ္ရံင္မၢးေသှာတ္ပ ေဒသရာဇ္သဿးဟြံေသင္ ဗြဲႀကဵ စိုပ္ေခတ္တၜတံ႐ုိဟ္ ေသှာတ္တၜတံ႐ုိဟ္ေလဝ္ ဗုီဂွ္ကုီရ။ ဝါဒသမၜဲတိ ဗၲိဳက္ပၜံင္တိသီဍဳင္ သီဗေၐါဝ္ျဒပ္ရတ္ပိုန္ဟာန္ ကေပါတ္သယံဇာတ မှံဳလတူတိ သဿဝ္တိနာနာဂွ္ႏြံကၜဳင္အလုံဂၜးကဝ္မြဲရ။ ဟိုတ္ဂွ္ရ ဍဳင္မြဲမြဲ ေသှာတ္အုပ္ဓုပ္ဍဳင္ (ေသှာဝ္ပေရင္ဍဳင္ကြာန္)မဂပ္ဝ္ဒးရးကုႝဍဳင္ဇကုဂွ္ စကာေဒၢတ္ဗက္တုဲ မပၲံ ပေရင္
အုပ္ဓုပ္၊ ပေရင္ပှာန္၊ ပေရင္ပိုန္ျဒပ္၊ ပေရင္လိက္ပတ္ေယန္သှာင္သြာင္နာနာဂွ္ ပခိုင္ေကၜာန္လဝ္ ခိုင္င္ကၜိဳက္က္ဍိဳက္က္ေပင္င္မာန္မၢး ဍဳင္ဇကုဂကူဇကု ဂြံတန္ၾကန္မာန္ ထိင္အာဂြံ အပႜဲမြဲမြဲအခိင္ မြဲမြဲပၛံက္ က်ညးတှဟ္ စိုပ္အာသဿဝ္တဲညးတှဟ္ကၜာေလဝ္ ကေလင္ပၜန္ကုႝညးတှဟ္မာန္ေရာင္။

ဍဳင္ေႀတံလုီ ပၲန္ဍဳင္တဿိ
    ကေလင္ရံင္အာဍဳင္မန္ မေလာန္ကၜဳင္ အပႜဲကာလအတိက္ေတအ္မၢးေကင္လုီကၜဳင္ ဗြဲႀကဵ ပေရင္ဒက္ပတန္တဿိ ဒွ္ကၜဳင္ပၜန္။ သာ္ဝြံ တန္ဆန္တန္ဆန္ ႏံြကၜဳင္ဒဿံင္။ ပႜဲသကၠရာဇ္ ၁၁၁၉ က်အာပှာန္ဗဿာတုဲ ဍဳင္မန္လက္ႀကဵအိုတ္ တတိယဟံသာဝတ႘ဂွ္လုီအာ၊ က်အလန္ဏအ္ဂွ္ က်ဂိအိုတ္ရ။ ဒေတာဝ္ေတှာဝ္ဨကရာဇ္မန္ေလဝ္ပိုတ္ ဍဳင္မန္ေလဝ္လုီအိုတ္၊ ဂကူမန္မ႐ုိဟ္လဿိဟ္ဟြံမာန္တအ္ ဒးဒုင္ဂစိုတ္ မဒးၿဂိပ္ဒဵလလဵဇကု စိုပ္အာလၸာ္ဍဳင္ေသံ ညးမျဂိပ္ဒဵဟြံမာန္ ဗြဲမဂၜိဳင္တအ္ ဗၜိဳက္တှီကၜာဲေကၜအ္အာ အၾကာညးတှဟ္ ႏြံဗြဲမဂၜိဳင္ေဂၜင္။
ဍဳင္မန္လုီအာ အလန္လက္ႀကဵအိုတ္ဏအ္တုဲ ဂကူမန္တအ္ ဆက္ဂစာန္တဝ္ေစှဟ္ကၜဳင္ အဆက္ဆက္ ေသၢာံကေလင္ဂြံဍဳင္မန္ပၜန္။ ဂကူမန္ပု႙ဂွ္ ဝင္ကုီ လိက္ပတ္ေယန္သှာင္ကုီ သဇိုင္ခိုင္ကၜိဳက္ဗြဲမေလာန္ရ။ ဂကူမန္တၛဲဏအ္ေလဝ္ မှံဳကုႝလက္သန္ဂကူ ဂၜးတိသၸသမၲီ ေပင္င္ဖိုဟ္ရ။ တိဍာ္ဒှာဲဒမံင္ေလဝ္ဒးရး။ လဿိဟ္မှိဟ္ကုီ၊ ျဒဟတ္နာနာ မပၲံျဒပ္ရတ္၊ ကြတ္ပညာကုီ အပႜဲဂကူမန္ပု႙ ႏြံဒဿံင္တဿာဂလိုင္။ ဟိုတ္ဂွ္ရ ေပဲါဗတိုက္ဗၜးၐးဂကူဂွ္ လုပ္အာမာန္ခိုဟ္ဟ္ရ။ ဟုီမြဲသာ္ပၜန္မၢး ကေလင္ပၲန္ဍဳင္မန္တဿိမာန္ဒဿံင္။ တၛဲဏအ္ ဂကူဂမၜိဳင္ ဘဝမတုပ္သဿဟ္ကုႝဂကူမန္တအ္ေလဝ္ သြက္ဗၜးၐးဂကူ လုပ္ဒဿံင္ေပဲါဗတိုက္ကုီဖိုဟ္ရတုဲ အခိင္အခါအကာဲအရာေလဝ္ ခိုဟ္ေကြဟ္ဟ္ေရာင္။ ဟိုတ္ဂွ္ရ အလုံဂကူမန္မြဲ စိုတ္ထတ္တ္၊ ျဒဟတ္ဇဲသတၲိႏြံႏြံ ဆက္
လုပ္အာေပဲါဗၲိဳက္မၢး ဂြံေပဲါအံင္ဇှးဗြဲစဿတ္ေရာင္။
အပႜဲကုႝဂစာန္လြ႘ပရာ လုပ္အာေပဲါဗတိုက္ဏအ္ဂွ္ စိုတ္ဆာန္ဂကူ ညံင္ဂြံထတ္ဒဿံင္လဿိဳန္ဂွ္ နဒဒွ္သဇိုင္အဓိကမြဲ စြံတုဲ လဿိဳန္ကာလလြ႘ပရာေရာင္။ ဇဿာပ္ဂကူမန္ ညံင္ဂြံတီလဝ္ ဝင္မန္ဂွ္ ဒးဂိုတ္ဂစာန္သၸလြ႘။ ေကာန္ဗြဲႀကဵစဵဗြဲဂတ ဂြံတီဂွ္ ဒးတြံလဵထၞး။ ေဍဟ္တအ္ဂြံတီကၜးဂွ္ ဒးကုႝလၛတ္။ တီလဝ္ဝင္ဂကူဇကုတုဲ စိုတ္ဂိုဟ္ဍဳင္ဇုဇဗဵလဇကုေႀတံဂွ္ မံက္ကၜဳင္မာန္ ဒွ္ဓဝ္သိင္သာ လတူဂကူဇကု မဒးဒုင္ဍႝဳဍိဳက္ပ်ဲပ်ာံကၜဳင္ မဒးဒုင္ဂစုိတ္ကၜဳင္ဒဿံင္ စုႝကုႝတၛဲဏအ္ မဒးဒုင္ကမၜက္ကၜဳင္ဒဿံင္ဂကူဂွ္ ကၜးဂြံတုဲ စိုတ္ဆာန္ဍဴဂကူ၊ စိုတ္ဆာန္ဂကူ၊ ဆီဇာတိ မာန္ဇာတိ ကေလင္မံက္ကၜဳင္ေရာင္။ ေပဲါဗတိုက္ဗၜးၐးဂကူမန္ ႏြံဒဿံင္နဇိုင္န
တဲဖိုဟ္ဂွ္ တီညာတ္ကၜဳင္ပၜန္တုဲ မိက္ဂြံလုပ္ေကတ္တာလ်ိဳင္ မြဲမြဲသာ္ အပႜဲစိုတ္ေတအ္ ကတုႝဒွ္ကၜဳင္ ညးညးအဲအဲမၢး ေပဲါအံင္ဇှးဂွ္ စုႝကုႝေသၛာဲေကြဟ္ဟ္ ဟြံဒွ္ဍာံဍာံရ။
အပႜဲမလၛတ္လဝ္ဂွ္ ဝင္ဂကူတှဟ္ဟ္ စပ္ကုႝဍဳင္လုီ၊ လုီတုဲ ကေလင္ပၲန္ဟြံမာန္ ဍဳင္ေကၜအ္ဂကူကၜက္အာ ဥပမာ ညံင္ရဵဂကူပ်ဴတအ္ကုီ၊ ဂကူလၛႝဳဍဳင္လုီတုဲ ကေလင္ဒက္ပၲန္မာန္ ဥပမာ ဂကူေအတ္သေရတအ္ကုီဂွ္ေလဝ္ ဂပ္ဝ္ဒးကုႝ
လၛတ္။ ဂြံခန္လၛတ္ ဗြဲမဂၜိဳင္မာန္။ အပႜဲခန္လၛတ္တအ္ဂွ္ တင္ပေရအ္ဂွ္ပဲါ ဂၜာဲေကတ္တင္ခိုဟ္။ ဂတႏူဏအ္သာတုဲ ညံင္ဂြံခိုဟ္ဂၜိဳင္တိုန္ကႜင္ဂွ္ သြက္ဂြံေကၜာန္အာ သြက္ဂကူဇကုရ။
ဂကူမြဲမြဲ ဍိဳက္ေပင္ဒဿံင္ ကုလက္သန္ဂကူကၜာရ၊ ဍဳင္မှံဳကုႝအဝုႝဟြံမြဲမၢး စုိပ္ဒဿံင္ဘဝဍိက္ရ။ ဍဳင္ဟုီဂွ္ ရံင္အာကုႝကာလလဿဳဟ္မၢး ကေလင္ပတန္ဗုီဍဳင္ဨကရာဇ္ ေခတ္ေႀတံေတအ္ဂွ္ ကာလဒွ္မွ ဣဒွ္ေရာင္။ ညံင္ဂြံသဿဟ္ကုႝ အကာဲအရာတၛဲဏအ္ ဒးဖန္အာတုဲ အဓိက အဝုႝ အေခါင္ကံကုသုႝဂကူဇကု ဇကုညံင္ဂြံဖန္ေကတ္မာန္၊ အဝုႝဂွ္ ညံင္ဂြံစိုပ္အပႜဲတဲဇကုဂွ္ ဒးဂိုတ္ဂစာန္။ အဝုႝဝြံ ယဝ္ရဟြံစိုပ္ အပႜဲတဲဂကူပု႙မၢး ႏူဘဝဍိက္ဂွ္ တိတ္ဗၜးဟြံမာန္။ က်ာ္ေဇှာ္အစာေစြာအ္ (လုပ္အာဍဳင္ေသံ ပႜဲလက္ထက္ဟံသာဝတ႘လက္ႀကဵအိုတ္လုီ) ဗၠန္လဝ္ ဘဝဍိက္ဂွ္ ကႜဳဟ္ညံင္အိက္ - တရဵေဇှာ္ညိ။ ဍဳင္ဇကု ကေလင္
တဝ္ေစှဟ္ေကတ္ ဒုႝဂြံ၊ လၸယွအ္စိုတ္ဇဲ ကေလင္ပၜန္တဲညိ ဂကူမန္တအ္ သၸျဇိဳဟ္နက္ ကုဂလာန္ဗၥန္ဝြံတုဲ အုပ္ေကၜအ္လိက္ဝြံ ဆဏအ္ကၜာရ။


                                                                                                                                                                                                        ဍဳင္မန္ေႀတံလုီပတန္ဍဳင္မန္တဿိအိုတ္စိုအ္။
                                                                                                                                                                                                                        သၢံင္ရတ္သ

(ဂ်ာေနဝ္ ဍဳင္မန္တဿိ ေလဿင္(၂၇) လဿိဟ္ (၁) ၁၃၆၉ ဂိတုပသာ္၊ မုက္၁၉-၂၂၊ ပၲိတ္ ဌာနပေရင္စန္ဒက္ (ဗဟုႝ) ေဗာ္ဍဳင္မန္တဿိ)