ေပါဲအံင္ဇှးမိှဟ္ဂကူဖ်ဳန္စှာံဗၥံက္ (ဟြံေသင္ေတ္ွ) သမတကိဿန္ဍဳင္ပံင္ေကာံအေမရိကာန္ ဗာရာက္အဝ္ဗာမာ ဂလာန္ကိုပ္ကၜာ

စပ္ကႝုပ႐ူ သမတကိဿန္ဍဳင္ပံင္ေကာံ အေမရိကာန္ “ဗာရာတ္အဝ္ဗါမာ”တုဲ ညးဂမိၜဳင္စိုတ္လုပ္ စဂၜိဳင္ သဿတ္တအ္မိက္ ဂြံတီပ႐ူဏံဗြဲၾတးရ။ ဟိုတ္ဒ္ွသာ္ဂ္ွရ ပ႐ူသမတ“ဗာရာတ္အဝ္ဗါမာ” မှဳံဒဿံင္ဗြဲမဂၜိဳင္ဂၜင္ဂ္ွ ဂၜိဳက္ဂၜာဲတုဲ ခ်ဴပၲိဳန္ထၞးဏါ မြဲသကုတ္တုဲ မြဲသ ကုတ္ ေရာင္။

  သမတကိဿန္ဍဳင္ပံင္ေကာံ အေမရိကာန္ “ဗာရာက္ အဝ္ဗါမာ” ဝြံ သှာံ ၂၀၀၉ စႝုကႝုစိုပ္ ၂၀၁၂ ပိြဳင္(၄) သှာံ ဂြံဒ္ွ႐ုဲစ္ွကတႝုဒ္ွသမတ ပႜဲကိဿန္ဍဳင္ပံင္ေ ကာံ အေမရိကာန္တုဲ စပၲံႏူ၂၀၀၃ (ေကႅင္ထပ္ဒုင္႐ုဲစ္ွ နဒဒ္ွသမတ အလန္ဒုတိယ ပၜန္) ဆက္သှာံ (ပိြဳင္ ၄ သှာံ)ဒ္ွတုဲ ေပါဲအံင္ဇှးသြက္မိှဟ္ဖ်ဴန္စှာံလၥံက္တအ္ေဇှာ္ကႝုျဇဟတ္ဒ္ွကၜဳင္ရ။

ဝင္ဂကူစှာံလၥံက္မြဲပၛံက္

ႏူသကၠရာဇ္ခေရတ္ ၁၆၁၉ ေတံရ။ မိှဟ္ဂကူဖ်ဳန္စှာံလၥံက္တအ္ဒးဒုင္ သၸကၜဳင္ဍိက္ပၜက္ရ။စုိပ္ ၁၆၅၀ ဂ္ွ ပေရင္ သၸဍိက္ပၜက္ဝြံ လုပ္ကၜဳင္ ဗဗြဲေသှာဝ္စကာကၜဳင္ရ။ ပေရင္သၸဍိက္ပၜက္ဏံ သှာံပံင္(၂၀၀)ျပင္င္ လအ္လ ကၜဳင္တုဲ စိုပ္ သှာံ ၁၈၆၃ ဂ္ွသမတအေမရိကာန္ “ေအဗရာဟာန္ေလန္ေကာန္”ပလီုသ ႐ုိဟ္ေထာံ ေသှာတ္သၸဍိက္ပၜက္ဏံရ။ ႏူကႝုဏံ တုဲ ညးဖ်ဳန္ဂကူစှာံလၥံက္တအ္ဗၜးၐးကၜဳင္ ဘဝဒးဒုင္ သၸဍိက္ပၜက္ရ။ ၐိုန္ဂ္ွေလဝ္ ပေရင္ပၚဖ်ဳန္စှာံလၥံက္/ဗုဂ္ွ ဆက္တုဲ ျပာကတ္ဒဿံင္ဏီတုဲ မိှဟ္ဂကူဗုတအ္ ပံက္ပၲန္ဂေကာံ (Ku Klux Klam) တုဲ ဂစိုတ္ကမၜက္ေထာံညးဖ်ဳန္ ဂကူစှာံလၥံက္တအ္ႏြံကၜဳင္ပၜန္ရ။

ဂေကာံ(ကူေဠတ္ဂေလန္ K.K.K) ဝြံဒ္ွဂေကာံသြက္မိှဟ္ဂကူဖ်ဳန္စှာံဗုတအ္ ဂြံခိုဟ္စေဟင္တုဲ သီုဒ္ွအာဂေကာံ ပကီုပရာပ္မြဲကီုရ။ဂေကာံဝြံ စိုပ္သှာံ ၁၈၇၁ ဂ္ွ ႏူအလႝုသ႘ ကဿာတ္လဒႝုေထာံ နဗဗြဲလုပ္ေသှာဝ္ ကီုေလဝ္ ေကၜံအာ မြဲလၥဳတ္ မံက္ဂတဝ္တုိန္မြဲလၥဳတ္ဒ္ွဒဿံင္တုဲ ပေရင္ဂစိုတ္ ဂယိုင္ကုညးဂကူဖ်ဳန္စှာံ လၥံက္တအ္ ဂ္ွ ႏူသှာံ ၁၉၅၀ စႝုကႝုစိုပ္ ၁၉၆၀ ေတံ မံက္ဂတဝ္ကၜဳင္ဒဿံင္ဏီရ။

ေပါဲဗၲိဳက္ပၚျခာဖ်ဳန္စှာံ

  ပႜဲသှာံ ၁၉၅၄ ဂ္ွ ႏူဌာန္ဂအုပ္ေသှာဝ္ဓဝ္ ကိဿန္ဍဳင္ပံင္ေကာံ အေမရိကာန္ ေဖ်ံဏါသၢဳတ္သြာတ္ အလုံဘာေဗၲာန္ လိက္ အလႝုသ႘ ညံင္ဟြံဂြံဒ္ွပေရင္ပၚျခာဖ်ဳန္စှာံ ဗု/လၥံက္ ရ။ ၐိုန္ဂ္ွေလဝ္ ႏူေဆင္စသုင္စႝုကႝု ဒှာဲမိှဟ္အာကၜဳင္ဂၜိဳင္ ဒှာဲ မိှဟ္ေပင္ဇ႘တအ္ဂ္ွ “ပေရင္ပၚျခာ ဖ်ဳန္စှာံတအ္”ဆက္တုဲႏြံဒဿံင္ဏီရ။ တႝြဳရးလႝၛဳတအ္ဂ္ွ အခါဍိဳက္ကာလာင္ ေတ္ွ မိှဟ္ဗုကႝုမိှဟ္လၥံက္ ပၚလဝ္ႏြံပၜန္ရ။

အပႜဲသှာံ ၁၉၅၅ ဂ္ွ သၜဳင္က်ာတြႝဳရး “အာလာဗာမါ” လၲဴဍဳင္မိုင္တိုဝ္မာရ႘ ဂ္ွ သၸဟိုတ္ႏူကႝု သဿတ္ၿဗဵဖ်ဳန္စှာံလၥံက္မြဲတၜ ဟြံပါဲကႝုဒှာဲခုင္ဂၨအ္ကာလာင္ ကုညးဂကူဗုတအ္တုဲ ကတႝုဒ္ွျပသှာရ။

စပၲံႏူဏံတုဲ လက်ာ္ခေရတ္ “မာေတန္ဠဴေဂေကန္ဂ်ဴန႘ယ်ာ” ကိႜဳက္ပ္တုဲ ထၞးဆႏၵကုအလႝုသ႘ရ။ အခါဂ္ွ ႏူ႐ုင္ေသှာဝ္ဓဝ္ ကိဿန္ဍဳင္ပံင္ေကာံ “စပ္ကႝုကိစၥပၚၿခာဖ်ဳန္စှာံဂ္ွ ဟြံကိတ္ည႘ကႝုေသှာဝ္တ္ ဒက္ပၲန္ဍဳင္ေရာင္” ရဵဝြံေဖ်ံ ကၜဳင္သၢဳတ္သြာတ္ရ။ စိုပ္သှာံ ၁၉၅၇ ပၜန္ အပႜဲတႝြဳရး အာကါန္သိုဝ္ ေဢာံဍဳင္ “ေဠတ္တာဲရံက္”ဂ္ွ သၸဟိုတ္ကႝု မိှဟ္ ဖ်ဳန္ဂကူစှာံလၥံက္မြဲတၜ မိက္ဂြံကတ္ေဗၲာန္ပညာ ဇေရင္ဘာမိှဟ္ဂကူဗုဂ္ွ ညးလ်ိဳင္အုပ္ဓုပ္ တႝြဳရး လုပ္ကၜဳင္ေဆဝ္ဒဝ္ တုဲ မိှဟ္ဖ်ဳန္စှာံဗုေကုာံ မိှဟ္ဖ်ဳန္စှာံလၥံက္တအ္ ကတႝုဒ္ွျပသှာ “အဓိကႝု”ေဇှာ္ကႝုျဇဟတ္ရ။

ပဋိကၡဝြံ စႝုကႝု သမတကိဿန္ဍဳင္ (အေဃာဂ္ွ-သမတ အာင္ျဇာန္ဟံင္ဝါ) ကၜဳင္စိုပ္ ကေရာံညး သီုဒပ္ပှာန္ကိဿန္ဍဳင္ လုပ္ထိင္ဒဝ္တုဲ ေကႅင္ထဿံက္႐ုပ္ရဵ “ေသှာဝ္ဥပေဒပေရင္ပၚျခာ ဖ်ဳန္စှာံဟြံဂြံ” ရ။

သြပ္လၸအ္မိှဟ္ဂကူဖ်ဳန္စှာံလၥံက္

အပႜဲသှာံ ၁၉၆၂ ပႜဲတႝြဳရး “ေမ်တ္ၿဇ႘ပ႘” ဘာတကၠသႝုမြဲဂ္ွ ကြးဘာမိှဟ္ဂကူလၥံက္ မှဳံယဿဳ “ဂ်ိန္မာရ႘ေဒန္” သိဿက္မိက္ဂြံ တိုန္ဘာတုဲ အာတ္မိက္ဂ္ွ မိှဟ္ဂကူဗုကႝုမိှဟ္ဂကူလၥံက္တအ္ ကတႝုဒ္ွပေရင္ “အဓိကႝု”ရ။ ပဋိကၡဝြံ ႏူဒပ္ပှာန္ ကိဿန္ဍဳင္ လိဿဟ္(၃၀၀၀)တၜျပင္င္ လုပ္ထိင္ဒဝ္တုဲမွ မိှဟ္ဂကူဖ်ဳန္စှာံလၥံက္တအ္ ဂြံအေခါင္တိုန္ဘာရ။

စိုပ္သှာံ ၁၉၆၃ဂ္ွ အပႜဲတကၠသႝု “အာလာဗာမါ” စပ္ကႝုပၚျခာဖ်ဳန္စှာံ ဟဿဲရဒ္ွတုဲ မိှဟ္ဂကူဖ်ဳန္စှာံလၥံက္တအ္ ဂြံအေခါင္တိုန္ ဘာတကၠသႝုရ။ဆဂး မၛးဘာတကၠသႝုဂ္ွ ပေရင္ပၚျခာ ဖ်ဳန္စှာံတအ္ဆက္တုဲ ႏြံဒဿံင္ဏီရ။ သှာံ ၁၉၆၃ ဂိတု အဝ္ဂါတ္ ဂ္ွလက်ာ္ခေရတ္ မှဳံယဿဳ “မာေတန္ဠဴတာေကန္ဂ်ဴန႘ယ်ာ” ကိႜဳက္ပ္တုဲ နကႝုလိဿဟ္မိှဟ္ ထၞးဆႏၵ (၂)ကိုဋ္ ျပင္င္ ထၞးဆႏၵကုအလႝုသ႘ လၲဴဍဳင္ေဇှာ္ “ဝါေယွန္တာန္”ရ။

“ပေရင္တုပ္သဿဟ္ညံင္ဂြံႏြံ အေခါင္အရာမိှဟ္ဒးည႘သဿဟ္္ေဏါင္” ရဵသာ္ဝြံ စပၲံတုဲ “အပႜဲအဲသြပ္လၸအ္ႏြံဒဿံင္မြဲရ” ပိဿင္ဂလာန္ဝြံ လက်ာ္ခေရတ္ “မာေတန္ဠဴတာေကန္” ဟီုဏါတုဲ ဆဝ္မၛဳဟ္ဏါဂၜးကဝ္ရ။ ပႜဲသှာံဏံ ဂိတုႏုိဝ္ေဝန္ဗာ (၂၂) ဂ္ွ ညးမကႝုအေခါင္အရာကုညးဖ်ဳန္စှာံလၥံက္တအ္ေလဝ္ဒ္ွ ညးဒစႝုဒစး ပေရင္ပၚျခာဖ်ဳန္စှာံေလဝ္ဒ္ွ သမတကိဿန္ဍဳင္ပံင္ေကာံ အေမရိကာန္ “ေဂ်ာန္အက္ကေနဒ႘” မြဲဒးဒုင္ကၜတ္ပန္ဂစိုတ္ရ။

စိုပ္မြဲတၛဲမၢး

စိုပ္သှာံ ၁၉၆၄ ဂ္ွသီုအေခါင္ကႝုမာဲ ဒှာဲေကၜာန္ကေမၜာန္တအ္ကီု ဒှာဲညးဍဳင္ကြာန္အာကၜဳင္ေပင္ဇ႘တအ္ကီု “ပေရင္ ပၚျခာဖ်ဳန္စှာံညံင္ဟြံဂြံ ဥပေဒ” ရဵဝြံဂ္ွ သမတ “ေဂ်ာန္ျဇာန္” သၸကႝုဒတန္ရ။ စိုပ္သှာံ ၁၉၆၄ ဂ္ွလက်ာ္ခေရတ္ “မာေတန္ဠဴတာေကန္” ဝြံ သြက္ဂြံကလိဂြံအေခါင္အရာ မိှဟ္ဂ္ွ အာတ္မိက္လုပ္ေပါဲဗၲိဳက္ နဟဿဲကႝုပေရင္ပကီုပရာပ္ ဒ္ွတုဲ ကလိဂြံတဆိပ္ၾကာ လာပ္နဝ္ဗဵ (စပ္ကႝုပေရင္ၐိုဟ္လလံ)ရ။

ပႜဲသှာံ ၁၉၆၅ ဂ္ွ ညးကိႜဳပ္ဂကူမိှဟ္လၥံက္ “မဝ္ေကာန္အး” ဒးဒုင္ကၜတ္ပန္ဂစိုတ္လၲဴဍဳင္ေဇှာ္ “နယူယံင္”ရ။ ဟိုတ္ႏူအသိင္ ေပါဲဗၲိဳက္ အာတ္မိက္အေခါင္တုပ္သဿဟ္ မှိဟ္ဂကူလၥံက္တအ္တုဲ ႀကဵႏူသှာံ ၁၉၆၅ ဂ္ွ မိှဟ္ဂကူလၥံက္တအ္ ကတႝုဒ္ွ ကၜဳင္အမာတ္ကၜတ္ထဝ္၊ ညးလ်ိဳင္ေဢာံဍဳင္၊ ဝန္ေဇှာ္ပႜဲဂေကာံ အလႝုသ႘တႝြဳရးတအ္ရ။ စုိပ္သှာံ ၁၉၆၈ ဂိတုဨၿပ႘ (၄) ဂ္ွ ညးကိႜဳပ္လုပ္ေပါဲဗၲိဳက္ သြက္အေခါင္အရာမိှဟ္ဂကူလၥံက္ လက်ာ္ခေရတ္ “မာေတန္ဠဴတာေကန္” ဒးဒုင္ကၜတ္ ပန္ဂစိုတ္ လၲဴဍဳင္ “ေမတ္ဖ႘” “တႝြဳရး ေတန္နက္ၿဇ႘” ရ။

ၐိုန္ညးကလိေလာန္စဵအာကီုေလဝ္သြပ္လၸအ္ညး ဂ်ိဳင္ဒဿံင္ဖိုဟ္ “ပေရင္တုပ္သဿဟ္ဇဿာပ္မိှဟ္ဒးႏြံ ေကုာံ ပ႙ုဂိုတ္ဂစာန္ ဒဿံင္လိဿဳန္မၢး စုိုပ္မြဲတၛဲမၢးဒးအံင္ဇှးေရာင္” ဂလာန္ညးဟီုလဝ္ (၂)တင္ဝြံ စႝုကႝုလဿဳဟ္ ဒ္ွမံင္မြဲထပ္မြဲဖ်ဳန္ကႝုသြက္ဂကူ ဒးဒုင္ပႜႝဳပႜိဳက္တအ္ဖအိုတ္ဏီရ။

 အေခါင္တုပ္ပှးတုပ္

သှာံ ၁၉၇၀ စႝုကႝုစိုပ္ ၁၉၈၀ ဂ္ွ ပႜဲကိဿန္ဍဳင္ပံင္ေကာံအေမရိကာန္ ပေရင္ပၚျခာ ဖ်ဳန္စှာံေအာန္ေစ္ွကၜဳင္တုဲ ဇဿာပ္ဒှာဲ ဇဿာပ္ကေမၜာန္ဂ္ွ မိှဟ္ဂကူလၥံက္တအ္ ကလိဂြံကၜဳင္ အေခါင္တုပ္၊ပှးတုပ္ ကု မိှဟ္ဂကူဗုတအ္ရ။

နဒဒ္ွပၲိဳန္ဂုဏ္စရာဲသၸအထုိင္သးကု လက်ာ္ခေရတ္ “မာေတန္ဠဴတာေကန္”တုဲ တၛဲကတႝုဒ္ွမိှဟ္ညးဇန္နဝါရ႘(၂၀)ဂ္ွ ခုတ္စဿတ္သမၲီ ေကၜာန္ဗဒ္ွ “တၛဲမာေတန္ဠဴတာေကန္”တုဲ ဇဿာပ္သှာံေကၜာန္ဗဒ္ွကၜဳင္သၻင္ကှာရ။

ပႜဲသှာံ ၁၉၈၉ ဂ္ွ ညးဂကူဖ်ဳန္စှာံလၥံက္ “သၠိဳပ္ပှာန္ ကိုဝ္ေလန္ပါဝါ” ဂ္ွ ခန္ကှက္ပၲန္ ဒဒ္ွဥကၠဌ ကမၼတ႘ပှာန္ကိဿန္ဍဳင္ တုဲ ဗြဲႀကဵဏံ “ကိုဝ္ေလန္ပါဝါ” ဒ္ွဝန္ေဇှာ္ဍဳင္သၟာင္ကိဿန္ဍဳင္ရ။ ပႜဲလက္ထက္သမတ ဗုတ္(ရွ္)ဂ္ွ ကႝုကၜဳင္တာလ်ိဳင္ ဝန္ေဇှာ္ဍဳင္သၟာင္မိှဟ္ၿဗဵဂကူလၥံက္ “ဒံက္တာေကါန္ဒႝုလ႘ၿဇာ႐ုိက္”ႏြံရ။ဣဝြံ နအသိင္ေပါဲဗၲိဳက္မိှဟ္ဂကူလၥံက္ တအ္တုဲ ႏူဘဝဍိက္ပၜက္ဂ္ွ စိုပ္ကၜဳင္ဘဝ “အေခါင္တုပ္၊ ပှးတုပ္” ရ။

သြပ္လၸအ္လက်ာ္ခေရတ္ “မာေတန္ဠဴတာေကန္” ေလဝ္ ႐ုပ္ရဵမံက္ကၜဳင္ရ။

ေပါဲၿပိဳင္ပၠာန္အလံင္သမတ

ပႜဲသှာံ ၂၀၀၈ နဒဒ္ွညးစှး အလံင္သမတ ေဗာ္ဒ႘မႝုကေရတ္ အခါ႐ုဲစ္ွဂ္ွ “ဗာရာတ္အဝ္ဗာမာ” တတ္ထပၚ မာန္ကၜဳင္ ဟ႘လာရ႘ကေလန္တာန္ (မဒ္ွကဝံင္သမၻာ သမတေၾတံကေလန္တာန္)တုဲ ဒ္ွကၜဳင္အလံင္သမတေဗာ္ဒ႘မႝု ကေရတ္ေတတ္ရ။

သမတမာရာတ္အဝ္ဗာမာ

ယဿဳညးဗြဲမဍိဳက္ေပင္ဂ္ွ ဗာရာက္ဟူသိင္အဝ္ဗာမာ မဒ္ွတုဲ ႏူဘဝအမာတ္ကၜတ္ထဝ္ (senator)ဂ္ွ ဒ္ွအလံင္ သမတ ေဗာ္ဒ႘မႝုကေရတ္တုဲ အပႜဲေပါဲ႐ုဲမာဲ သှာံ ၂၀၀၈ လုပ္ဒုင္႐ုဲမာဲတုဲ ဇှးကၜဳင္ အလံင္သမတ “ေဂ်ာန္မာတ္ကိင္” (ေဗာ္ရ႘ဗါတ္ပေလတ္ေကန္) နကႝုလိဿဟ္မာဲဗြဲမပိုတ္သၠဳတ္ရ။ညးဝြံ ဒ္ွကၜဳင္သမတ ကိဿန္ဍဳင္ပံင္ေကာံအေမရိကာန္ မရႏုက္ကႝု (၄၄)တၜတုဲ ဒ္ွပထမကိုပ္ကၜာ မိှဟ္ဂကူဖ်ဳန္စှာံလၥံက္ရ။

ပႜဲစဿတ္တၛဲ ၂၀ ဂိတုဇန္နဝါရ႘ သှာံ ၂၀၀၉ ဂ္ွ တိုန္ဒ္ွသမတ ကိဿန္ဍဳင္ပံင္ေကာံအေမရိကာန္တုဲ ယႝုဒုင္သစၥာရ။ တိုန္ဒ္ွသမတတုဲ လအ္လကၜဳင္ကၜဳင္ဗိြဳင္ (၈)ဂိတုျပင္င္ဂ္ွ “သြက္ဂြံဒ္ွအထံက္အ႐ုီကႝုပေရင္ကလုတ္အမာတ္ ကိစၥေကင္ကာဂၜးကဝ္ကီု၊ ရန္ကႝုပေရင္ပံင္ေကာံေရင္တၜဳင္အၾကာဗြိဳင္မိှဟ္အသိင္ဂြံခိုဟ္တိုန္ကီု ပေရင္ေဝင္ဒဿံင္ ပှာန္ အသိင္ဂြံဍိဳန္လ်ေစ္ွမာန္ဂ္ွကီု” ရဵဝြံႏူဂေကာံကႝုလာပ္နဝ္ဗဵတအ္ ရန္တဿံတုဲ ပႜဲစဿတ္တၛဲ ၉ ဂိတုအံက္တဝ္ဗါ သှာံ ၂၀၀၉ ဂ္ွ ဇိုန္ဏွင္ပၟပ္ကႝု ဗာရာတ္အဝ္ဗာမာ လာပ္နဝ္ဗဵ (စပ္ကႝုပေရင္ၐိုဟ္ လလမ္)သြက္သှာံ ၂၀၀၉ ရ။

ဗီုဘဝႏူေဍာတ္တ္အႝုဗာမာေကုာံဇာတိတိုပ္သုက္

ညးဝြံကတႝုဒ္ွမိှဟ္ အပႜဲစဿတ္တၛဲ ၄ ဂိတုအဝ္ဂါတ္ သှာံ၁၉၆၁ အပႜဲကိဿန္ဍဳင္ပံင္ေကာံ အေမရိကာန္ တႝြဳရး “ဟာဝါင္အီ” ေဢာံဍဳင္ ပႝုႏုိဝ္ဠဴဠဴ လၲဴ႐ုင္ဂဥဳဲ “ပ႘အႝုလာန႘”ရ။ ယဿဳ အပါမအံက္ဂ္ွ အဝ္ဗာမာၿဇ႘န႘ယ်ာ (မဒ္ွေကာန္ဍဳင္ေကန္ညာ) ၊ ယဿဳမိအံက္ဂ္ွ ညးၿဗဵဂကူဗု “အာန္တာန္နာန္” မဒ္ွတုဲ ညးၐါဝြံ အေဃာမကတ္ဒဿံင္ ပညာ အပႜဲတကၠသႝု “ဟာဝါင္အီ” ဂ္ွ ဆႝုဂဗ ညးသၠအ္ ဒ္ွထပ္တဲေစ္ွဒှာဲရ။

  အခါမိမၐါအိန္ထံင္ျပးဆာဲ အာညးသၠအ္ဂ္ွ “အဝ္ဗါမာ” ဂြံစအယုက္မှဳံ (၂)သှာံ ညိကီုရ။ ညးမဒ္ွအပါအံက္ “အဝ္ဗာမာၿဇ႘န႘ယ်ာ” ကေလင္စဵအာဍဳင္ေကန္ညာတုဲ ကၜာဂြိဳအ္ခ်ိဳတ္ဏီဂ္ွ “အဝ္ဗာမာ” ဂြံအေခါင္ဆႝုဂဗ မြဲဝါဏီရ။ စိုပ္သှာံ ၁၉၈၂ ဂ္ွ အပါမအံက္အဝ္ဗာမာမှဳံယဿဳ “အဝ္ဗာမာၿဇ႘နိယ်ာ” ဒဿာႏူကြ႘စက္ဇီုဒးတုဲ မၵးခ်ိဳတ္အာ ရ။ မိအံက္ အဝ္ဗာမာတအ္ “အာန္တာနာန္” ဂ္ွ ပၚေထာံလသာကု “အဝ္ဗာမာၿဇ႘န႘ယ်ာ”တုဲ ထပ္ေစ္ွဒှာဲ ကႝုေကာန္ဍဳင္ ေအန္ဒုႝုန႘ယွာ မှဳံယဿဳ “လႝုလႝုသႝုတႝု႐ုႝ”ရ။ စိုပ္သှာံ ၁၉၆၇ ဂ္ွ သိၛကိဿန္အဝ္ဗာမာတအ္ မၵးၿပံင္ဆုဲမံင္တန္တဵဇေရင္ဍဳင္ ေအန္ဒႝုန႘ယွာ တုဲ အဝ္ဗာမာေလဝ္ စႝုကႝုစိုပ္အယုက္(၁၀)သှာံ ဒးတိုန္မံင္ဘာ ပႜဲေဢာံဍဳင္ “ဂ်ာကာတာ”ရ။

စိုပ္သှာံ ၁၉၇၁ ဂ္ွ မိေနာ္အပါေနာ္ ႏူလၸာ္ယာဲ တအ္ေကႅင္ေကာ္နင္ “အဝ္ဗာမာ” ဇေရင္ ကိဿန္ဍဳင္ပံင္ေကာံ အေမရိကာန္တုဲ ညးေတံ ဒးဆက္ကတ္လၛတ္အာပညာ တန္သၜဳင္ပၜန္ရ။

စိုပ္သှာံ ၁၉၇၂ ဂ္ွ မိယာဲ “အဝ္ဗာမာ” တအ္ေကႅင္ၿပံင္စိုပ္ကၜဳင္ “အေမရိကာန္” ပၜန္တုဲ စိုပ္သှာံ ၁၉၇၅ ဂ္ွ မၵးစုတိ ခၽိဳတ္အာ နကႝု “ယဲေကန္သာဗ႘ဇ”ရ။

ဂိုတ္ဂစာန္ ပေရင္ပညာ

  သှာံ ၁၉၇၁ ဂ္ွ မံင္ကေရာံ မိေနာ္ အပါေနာ္ လၸာ္ယာဲတုဲ အေဃာကတ္ဒဿံင္ပညာ အပႜဲ တႝြဳရး “ဟာဝါင္အီ” တန္သၜဳင္ဂ္ွ အဝ္ဗာမာ သုင္ေစာဲတိုန္ ဂဥဳဲတှး (ေဆးေျခာက္) ဂဥဳဲေခၽံ ၊ကိုဝ္ေကန္ ေကုာံ သုင္အရက္သုရာ စႝုကႝု စကာသုင္ေစာဲဂဥဳဲၐူမာဲနာနာ ေဒၢတ္လီုကၜဳင္ရ။

ဗြဲႀကဵေထာံေကၜံ ေဒၢတ္ပေရံပေရံ တအ္တုဲ ၿပံင္ဆုဲအာကတ္ပညာဇေရင္ တႝြဳရး “ဖလႝုရ႘တာ” ေဢာံဍဳင္ “လဝ္အ႘က်ေလတ္” တုဲ တိုန္ကတ္လၛတ္ အပႜဲ “ကဝ္လိက္” အႝုၿဇ႘ေဒန္တဝ္ ပိြဳင္(၂)သှာံရ။ တုဲမၢး ဆက္တိုန္ အာဇေရင္ ဍဳင္ေဇှာ္နယူယံက္ တကၠသႝုကိုဝ္လာန္ဗ႘ယ်ာဂ္ွ ကတ္လၛတ္ကၜဳင္ နကႝုဘာသာ သိပၸံပေရင္ဍဳင္ ကြာန္ ေကုာံ ပေရင္ဆက္ေစၜာံဂၜးကဝ္တုဲ စိုပ္သှာံ ၁၉၈၃ ဂ္ွ ကလိဂြံတဆိပ္ႀကာ (B.A) ရ။ တုဲပၜန္ ညးေတံ ဆက္ကတ္ လၛတ္အာပညာဥပေဒ ပႜဲတကၠသႝု ဒယွ္ဂၜးကဝ္ “ဟာဗါတ္လ္”တုဲ ကလိဂြံတဆိပ္ႀကာရ။

အၥာဘာေသှာဝ္ေကုာံ သဿာပေရင္ဍဳင္ကြာန္

ႏူသှာံ ၁၉၉၂ စႝုကႝုစိုပ္ ၂၀၀၄ ဂ္ွ အဝ္ဗာမာ သၸအၥာဘာကထိက ပႜဲတကၠသႝု “ခ်႘ကာကိုဝ္” ဌာနဥပေဒတုဲေဖ်ံ ဒဿံင္ ဘာသာဥပေဒ (စပ္ကႝုေသှာဝ္သၨိဳင္ ဒက္ပၲန္ကိဿန္ဍဳင္ပံင္ေကာံ)ရ။ စိုပ္သှာံ ၂၀၀၀ဂ္ွ လုပ္ၿပိဳင္ ပႜဲေပါဲ႐ုဲမာဲ အမာတ္ကၜတ္ထဝ္သဿဝ္” တုဲ မၵးက်ျဗမ္အာရ။ သှာံ ၂၀၀၄ ဂိတုႏုိဝ္ေဝန္ဗာဂ္ွ ကေလင္လုပ္ၿပိဳင္ပၜန္ဂ္ွ  ကတႝုဒ္ွ အမာတ္ကၜတ္ထဝ္ လၲဴမြဲတၜရ။

အၥာေကှဟ္ေကုာံေအဝ္ဒ႘တာ “အဝ္ဗာမာ”

သှာံ ၁၉၈၈ ဂ္ွ အေဃာ အဝ္ဗာမာ တိုန္ဒဿံင္တကၠသႝု ဥပေဒ “ဟာဗါတ္” ဂ္ွ ဟိုတ္ႏူသ႘ၛဂၜိပ္ပၚပဲါ စပ္ကႝုဥပေဒ ေကက္ သၠာေလာန္တုဲ ႏူတကၠသႝု “ဟာဗါတ္” (ဌာနဥပေဒ)ဂ္ွ ႐ုဲစ္ွခါန္ကှက္ကႝု “အဝ္ဗာမာ” သၸေအဝ္ဒ႘တာ (ညးဒါန္လိက္) အပႜဲဂ်ာေနဝ္ ဥပေဒရ။ အၾကာဂ္ွ “အဝ္ဗာမာ” ခ်ဴပိၲတ္ဝတၴဳဇမိၜင္မြဲပိုဒ္ မှဳံယဿဳ (Dreams From My father) တုဲ ဝတၲဳဝြံ ပႜဲသှာံ ၁၉၉၅ ဂ္ွစၾတးပၲိတ္ရ။ဝတၴဳသဿးဟြံက လိက္ပေရင္ပံင္ေကာံ လိက္ဒဒ္ွအပါအံက္ညး ဂ္ွေလဝ္ ညးခ်ဴဇန္ပိၲတ္လဝ္ႏြံရ။

ဗီုဆႝုဂဗ ညးသၠအ္ကႝုေမတ္ေယွဝ္ရဝ္ေဗန္ေျဇန္

ကေဝင္ျဇဟာန္ “အဝ္ဗာမာ” မှဳံယဿဳ ေမတ္ေယွဝ္ရဝ္ေဗန္ေျဇန္ဂ္ွ အေဃာတိုန္တကၠသႝု “ဟာဗါတ္” (စပ္ကႝုဥပေဒ) ဂ္ွ ဆႝုဂဗညးသၠအ္ရ။ ေမတ္ေယွဝ္ေလဝ္ ဒ္ွကြးဘာဥပေဒကီုတုဲ အခါရ “အဝ္ဗာမာ” အာတ္ ဆာန္ကိုပ္ကၜာဂ္ွ “ေမတ္ေယွဝ္” တံင္ဒဿံင္အခိင္ညိဏီ။

ၐိုန္ဂ္ွေလဝ္ နအေစာန္စရာဲ “အဝ္ဗာမာ” ကလိဂြံေမတၲာဆာန္ႏူ “ေမတ္ေယွဝ္”တုဲ ပႜဲသှာံ ၁၉၉၂ ဂိတု အံက္တဝ္ဗာ(၃) ဂ္ွ ညးေစ္ွဒှာဲ ပၲဵအိန္ထံင္ရ။ လဿဳဟ္မၢးပႜဲအိန္ထံင္ညးတအ္ ကလိဂြံေကာန္ၿဗဵ(၂)တၜ မှဳံယဿဳ “မာလ႘ယ်ာ” (မှဳံအယုက္ ၁၅ သှာံ) ေကုာံ “သာယ်ာ” (မှဳံအယုက္ ၁၂ သှာံ)ရ။

သမတဗာရာတ္အဝ္ဗာမာ ကေလင္ဇှးမာဲအလန္ဒုတိယ

ႏူစဿတ္တၛဲ(၅) စႝုကႝုစိုပ္စဿတ္တၛဲ(၇) ဂိတုနဝ္ေဝန္ဗာ အေဃာေကၜာန္ၿပိဳင္ေပါဲ႐ုဲမာဲ ႐ုဲစ္ွသမတတိဿ အၾကာသမတ “အဝ္ဗာမာ” ကႝုညးမအုပ္ဓုပ္တႝြဳရး “ေမတ္ရန္ရ႘”ဂ္ွ သမတ “အဝ္ဗာမာ” ဇှးအာမာဲ(၃၀၃)မာဲကႝု (၂၀၆)မာဲ တုဲညးေတံေကႅင္ဒ္ွသမတအလန္ဒုတိယ သြက္(၄)သှာံပၜန္ရ။

အဓိကတႝြဳရးေဇှာ္ေဇှာ္ဗြဲမဂၜိဳင္တအ္ဂ္ွ ေဍံတအ္ကႝုလဝ္မာဲ သြက္ “အဝ္ဗာမာ” အိုတ္တုဲ “အဝ္ဗာမာ” ဂ္ွၐက္ တိတ္ အာႏူကႝုညးမၿပိဳင္ပၠာန္ပၠာန္ကုညးေတံ “ေမတ္ေရန္န႘”ရ။

ေပါဲၿပိဳင္ပၠာန္ သမတ အေမရိကာန္ဝြံ စတုဲခ်႘ဓရာင္ ပိြဳင္ၐိုတ္မြဲသှာံဒ္ွေရာင္ အဓိကလၸာ္ေဗာ္ “ရ႘ဗါတ္ပေလတ္ေကန္”(Republica party)ေတံဂ္ွ သြက္ဂြံတိုန္ၿပိဳင္ ညးစှးေဗာ္ဒ႘မႝုကေရတ္(Democrat party) သမတ “အဝ္ဗာမာ” ဂ္ွ ဒး႐ုဲစ္ွဒဿံင္ ညးသၠအ္ပိြဳင္မြဲသှာံရ။ ညးတအ္ေကၜာန္ဗဒ္ွ သၻင္သ႘ကၜ႘ေဇှာ္တုဲ အမာတ္တအ္ညးမြဲကႝုမြဲၿပိဳင္ပၠာန္ဟီု အေရဝ္လးဂၜံင္ပေရင္ဍဳင္ကြာန္ရ။ အေဃာၿပိဳင္ပၠာန္ညးသၠအ္သာ္ဏံဂ္ွ လၸာ္ေဗာ္ “ရ႘ပါတ္ပေလတ္ေကန္”ဂ္ွ လက္ကရဵအုိတ္ “ေမတ္ရန္န႘”ေကတ္ဇှးမာန္ကၜဳင္တုဲ ညးေတံဂ္ွ ဒးၿပိဳင္ကႝု သမတ “အဝ္ဗာမာ”ရ။

ေပါဲ႐ုဲမာဲ သမတအေမရိကာန္ဝြံ သြက္ေကာန္ဍဳင္အေမရိကာန္ဂ္ွ ပိဿက္ေဇှာ္အိုတ္တုဲ (၄)သှာံမၢး မြဲအလန္ေပါဲ႐ုဲမာဲ ဏံႏြံေရာင္။ ပႜဲကႝုအေမရိကာန္ဝြံ ေဗာ္ေဇှာ္ေဇှာ္ႏြံမံင္ (၂)ေဗာ္ ဓဝ္တုဲသြက္ညးမကႝုမာဲတအ္ အခက္အခုဲေအာန္ရ။ ပူဂႝုညးတအ္ဒးဂှပ္စိုတ္ဂ္ွေဟင္ကႝုဏါရ။

သမတ ဗာရာတ္အဝ္ဗာမာ စုိုပ္ဍဳင္လၢဳင္တုဲဟီုဂလာန္ပႜဲတကၠသႝုလၢဳင္

ပႜဲစဿတ္တၛဲ ၁၉ ဂိတုနဝ္ေဝန္ဗာ သှာံ ၂၀၁၂ ႏူဂယး ၉ နာဍ႘ ဂ္ွစိုပ္ကၜဳင္ဍဳင္လၢဳင္ ပထမကိုပ္ကၜာအိုတ္တုဲ လေဒါဝ္တၛဲ ၂း၀၀ နာဍ႘ကႝု (၄၀)ဗ႘ဇနာဂ္ွ ဟီုပိဿင္ဂလာန္ ပႜဲတကၠသႝုလၢဳင္ရ။ အပႜဲပိဿင္ဂလာန္ညးဗြဲဇမိၜင္ဂ္ွ ကံက္ႏုက္ဏါဗှတ္ညိည ရ။

“ပႜဲကႝုဍဳင္အေမရိကာန္ဟီုေတ္ွ ဒပ္ပှာန္ေဇှာ္ေဇှာ္ႏြံဒဿံင္မြဲဒပ္ေရာင္ ဆဂးဒပ္ပှာန္ဏံဂ္ွ ဒးမံင္ပႜဲကႝုပေရင္ထိင္ဒဝ္ ညးဍဳင္ကြာန္တအ္ေရာင္။ လဿဳဟ္အဲဂ္ွၐိုန္ရဒ္ွမံင္ သမတေသဏာပတိပှာန္ေဇှာ္ကီုေလဝ္ အတိုင္ဆႏၵအဲ ဖအိုတ္ အဲေကၜာန္ေကတ္ဂြံဟြံေသင္ပုဟ္ အဲဒးကလင္မံင္ အေရဝ္ကၜတ္ထဝ္ကိဿန္ဍဳင္ရ။ နာဲဗစာေဇှာ္ပႜဲကႝု ႐ုင္ဂဗုတ္ (ေသှာဝ္ဓဝ္)ကိဿန္ဍဳင္ဂ္ွ ၐိုန္ရအဲခါန္ကှက္လဝ္ကၜာေလဝ္ လၲဴနာဲဗၥာတအ္ဂ္ွ မုေလဝ္အဲဟီုဟြံဂြံပုဟ္ မုဟိုတ္ေရာဟီု ေတ္ွ ပႜဲအေမရိကာန္ဂ္ွ အေခါင္အရာတုပ္သဿဟ္ဒဿံင္ညးသၠအ္ တုဲ ေကာန္ငၛာ္ဒး မံင္အၾကာဘဝ ဝါတ္ဒိုက္မြဲေလဝ္ အေခါင္ဒ္ွသမတႏြံရ။ ဇဿာပ္ပူဂႝု ဟိုတ္ႏူကႝုဓဝ္ပေတ္ွညးတုဲ အေခါင္ဒးထံင္ဟြံမြဲရ။ ညးတအ္ဂ္ွ ျဇဟတ္ဒးခိုဟ္ႏူကႝု သမတ ဏီေဏါင္။ ေကာန္ငၛာ္အလႝုေလဝ္ဒးဒုင္စကာ ကႝု သၸေကာန္ပှာန္ဟြံဂြံ ပုဟ္ မိှဟ္ၿဗဵသာ္လႝုေလဝ္ ဒးမံင္သဿဝ္ ပေရင္ဍႝဳဍိဳက္ ပၚျခာဟြံဂြံပုဟ္ ပေရင္ဂီုကၜီဳဍဳင္ဂ္ွ ဒးမံင္ပႜဲကႝုသဿဝ္ သၢဳတ္သြာတ္ညးဍဳင္ကြာန္တအ္ေဏါင္။

အနာဂတ္ဇကုတအ္ဂ္ွ ဒးဒွ္အနာဂတ္ညးဍဳင္ကြာန္တအ္႐ုဲစ္ွ ကိႜဳပ္သၠိဳပ္ညးတအ္တုဲ ကႜိဳပ္သၠိဳပ္ညးတအ္ေဟင္ အုပ္ဓုပ္အာဍဳင္ကြာန္ေရာင္။ ေသှာဝ္ဥပေဒ သၸစှးကႝုညးဍဳင္ကြာန္တအ္ဒးဒ္ွေရာင္။ ဂေကာံမဟာဇန္ ညးဍဳင္ကြာန္ တအ္ဂ္ွ ဒ္ွဂေကာံအထံက္အပင္ကႝုျဇဟတ္ ဒ႘မဝ္ကေရၿဇ႘တုဲ ညံင္ဂြံခိုင္ကိၜဳက္မံင္ဂ္ွပ႙ုတအ္ ဒးကႝုျဇဟတ္ေရာင္။

                                                                             သၢံင္နဝရတ္
                                                                               သၸနိႆဲ
                                                          (၁) လိက္ပေရင္ "ေပါဲအံင္ဇှးမိှဟ္ဂကူဖ်ဳန္စှာံဗၥံက္"
                                                                မိုင္ခိုင္တာ သှာံ ၂၀၀၈ ဂိတုဒ႘ေျဇန္ဗါ(၇)
                                                                       မဂၢေျဇန္ "ရနေတတ္"
                                                                           (၂) sketch of obama
                                                                            (၃) Wikipedia.org